Η Θεσσαλία ζει πια με μια παράξενη οικειότητα προς την καταστροφή. Οχι με τον τρόμο των ημερών του “Daniel” ή του “Ιανού” το 2023, αλλά με εκείνο το μουδιασμένο αίσθημα του ανθρώπου που, μετά από πολλές απώλειες, παύει να σηκώνει το κεφάλι κάθε φορά που ακούει τη βροχή.

Δύο χρόνια μετά, οι πλημμύρες έχουν γίνει κάτι σαν διαρκής υπόμνηση ότι «εδώ στον κάμπο οι υποσχέσεις χάνονται πιο γρήγορα κι από το χώμα που παρασύρει το νερό». Οι κάτοικοι δεν μιλούν πια με οργή, αλλά με μια κουρασμένη καθαρότητα: «Μας ξέχασαν». Κι ίσως αυτό πονάει περισσότερο από το νερό που σκέπασε τις περιουσίες τους.

Ομως, όσο η μνήμη ξεθωριάζει, η πραγματικότητα επιμένει. Κι ενώ η φύση εξακολουθεί να δοκιμάζει τις αντοχές της περιοχής, με την πρόσφατη κακοκαιρία “Βyron”, διαθέσιμα κεφάλαια για έργα που θα μπορούσαν να περιορίσουν τις καταστροφές παραμένουν ανεκμετάλλευτα. Από τα 50 εκατ. ευρώ που δόθηκαν ως δωρεά από τις τράπεζες, κυρίως για μελέτες, έως σήμερα δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ούτε πέντε εκατομμύρια.

Παράλληλα, κονδύλια από το Ταμείο Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας, προορισμένα για την αποκατάσταση του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου μετά τις πλημμύρες έχουν περικοπεί, ενώ για τέσσερα μεγάλα αντιπλημμυρικά έργα που εξήγγειλε η κυβέρνηση μετά τις καταστροφές, δεν έχουν προχωρήσει ούτε οι μελέτες. Πώς «κράτησε» τότε η Θεσσαλία στην κακοκαιρία των προηγούμενων ημερών; Σημειακά αντιπλημμυρικά έργα της Περιφέρειας έστρεψαν το νερό στα χωράφια και σώθηκαν οριακά οι πόλεις και τα χωριά. Και με ποσότητες βροχής χαμηλότερες από εκείνες του 2023.

Εμειναν σχέδια…

Τα μεγάλα έργα που είχαν εξαγγελθεί από τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη– δηλαδή τα φράγματα σε Μουζάκι, Πύλη και Ενιπέα, και η διώρυγα από τη Γυρτώνη στην Κάρλα – παραμένουν ως εξιδανικευμένα σχέδια σε χαρτιά που κιτρινίζουν. Ο Πρωθυπουργός είχε μιλήσει από τη Λάρισα τον Σεπτέμβριο του 2024 για τη «μεγάλη προίκα» που ετοιμάζει για τη Θεσσαλία έχοντας προτάξει τα τέσσερα έργα, τα οποία όπως είχε πει «θα μελετηθούν με πόρους της Ενωσης Ελληνικών Τραπεζών», δηλαδή με εξασφαλισμένη δαπάνη και ταχύτητα ταυτόχρονα, όπως ανέφερε. «Ετσι σε έναν χρόνο θα έχουμε μελετητική ωριμότητα για έργα τα οποία συζητούσαμε εδώ και πάρα πολύ καιρό, ουσιαστικά παρέμεναν όμως στο φαντασιακό μας» είχε πει χαρακτηριστικά.

Περισσότερο από έναν χρόνο μετά, τα έργα παραμένουν στο φαντασιακό. Οι μελέτες δεν έχουν καν ξεκινήσει και τα κονδύλια βρίσκονται παρκαρισμένα στα ταμεία των ελληνικών τραπεζών. Αρμόδια πηγή που παρακολουθεί στενά το περίφημο σχέδιο αποκατάστασης της Θεσσαλίας, βασισμένο στο master plan της ολλανδικής HVA International, σημειώνει: «Οταν παραδόθηκε το master plan για τον κάμπο από τα στελέχη της HVA, συμφωνήθηκε με την κυβέρνηση να προχωρήσουν και τις μελέτες για τα τέσσερα έργα. Υπήρχε, όπως τους είχαν πει, μια “μαγιά” από παλαιότερες μελέτες που έπρεπε να επικαιροποιηθούν. Αλλά οι συνεννοήσεις χάθηκαν στη… μετάφραση, διότι τα στοιχεία που τους παραδόθηκαν μόνο μελέτη δεν ήταν» επισημαίνει. Μάλιστα, είναι αξιοπερίεργο ότι άγνωστη παραμένει και η τύχη του φράγματος του Ενιπέα που είχε δημοπρατηθεί πριν από κάποια χρόνια και θα προχωρούσε ως ΣΔΙΤ.

Ανεξήγητο παραμένει επίσης γιατί τα 50 εκατ. ευρώ που δόθηκαν από την Ενωση Ελληνικών Τραπεζών (ΕΕΤ) για τις μελέτες υδατικών έργων – και πιθανώς αργότερα για την κάλυψη κόστους εκτέλεσης τεχνικών έργων – παραμένουν ανεκμετάλλευτα. Εως σήμερα έχουν καταβληθεί μόλις 4,8 εκατ. ευρώ. Τα υπόλοιπα 45,2 εκατ. ευρώ παραμένουν στις δωρήτριες τράπεζες καθώς δεν έχουν υποβληθεί αιτήματα πληρωμής από την αναθέτουσα δημόσια αρχή, όπως αναφέρει η ΕΕΤ απαντώντας σε ερώτηση του «Β».

Τα βασικά έργα που θα προσέφεραν μια καλή αντιπλημμυρική προστασία στη Θεσσαλία εκτιμώνται περίπου στο 1 δισ. ευρώ. Σε αυτά περιλαμβάνονται τα μικροέργα της ορεινής υδρονομίας για τα οποία αναμένεται να προκηρυχθεί ο διαγωνισμός από το Υπερταμείο στις αρχές του 2026 με στόχο να έχουν ολοκληρωθεί το φθινόπωρο του ’27, προϋπολογισμού περίπου 200 εκατ. ευρώ, καθώς και τα φράγματα σε Πύλη, Μουζάκι και Ενιπέα εκτιμώμενου συνολικού προϋπολογισμού περίπου 600 εκατ. ευρώ. Σημαντικά – όπως αποδείχθηκε και κατά την πρόσφατη κακοκαιρία – τα ολοκληρωμένα έργα της Περιφέρειας Θεσσαλίας και εκείνα που κατασκευάζονται και θα παραδοθούν τους επόμενους μήνες, ύψους 140 εκατ. ευρώ, καθώς και τα αντιπλημμυρικά του Πηνειού, για τα οποία έχουν εξασφαλιστεί 50 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ.

Την ίδια ώρα, αναξιοποίητοι έμειναν και πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ). Στην τελευταία πρόταση αναθεώρησης του «Ελλάδα 2.0» (20 Νοεμβρίου υπεβλήθη στην Κομισιόν) τα σημεία παρεμβάσεων για την αποκατάσταση του οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου στη Θεσσαλία μειώνονται όπως και τα διαθέσιμα. Οι συνολικές μειώσεις ξεπερνούν τα 80 εκατ. ευρώ, όπως έχει υπολογίσει ο βουλευτής του ΠαΣοΚ  Παύλος Γερουλάνος, ο οποίος παρακολουθεί με ειδική ομάδα το Ταμείο Ανάκαμψης.

Πάντως, και για τα δύο πακέτα έργων, συνολικού προϋπολογισμού περίπου 1,35 δισ. ευρώ (συμπεριλαμβανομένων των κονδυλίων του ΤΑΑ), έχουν υπογραφεί συμβάσεις με τους αναδόχους με τις προθεσμίες να παραμένουν αμείλικτες. Μετά τον ερχόμενο Αύγουστο καμία εκταμίευση δεν θα είναι δυνατή από το Ταμείο Ανάκαμψης. Οσο για τα έργα της Περιφέρειας, πριν από λίγες ημέρες εγκρίθηκε η ένταξη στο ΕΣΠΑ με 4,7 εκατ. ευρώ, του επιχειρησιακού σχεδίου αντιπλημμυρικής προστασίας του Πηνειού ποταμού ώστε να ξεκινήσουν οι μελέτες και αργότερα τα έργα με τα 50 εκατ. ευρώ που έχουν ήδη διασφαλιστεί. Τους επόμενους μήνες αναμένεται να παραδοθούν και τα master plan των αντιπλημμυρικών Καρδίτσας και Βόλου. Επίσης, από το «πακέτο» των 140 εκατ. ευρώ τα περισσότερα αντιπλημμυρικά έργα έχουν ήδη ολοκληρωθεί και είναι αυτά που κράτησαν το σύστημα της Θεσσαλίας τις προηγούμενες ημέρες.

Η πρόσφατη κακοκαιρία «Byron» υπενθύμισε πόσο εύθραυστο παραμένει το σύστημα στον κάμπο. Στον ποταμό Ενιπέα η παροχή νερού έφτασε στο 80% εκείνης του «Daniel» (950 κυβικά μέτρα/δευτερόλεπτο έναντι 1.190 κυβικών μέτρων/δευτερόλεπτο). «Ηταν επόμενο να μην αντέξει η πρόχειρη γέφυρα που είχαμε εκεί» αναφέρει στο «Β» ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας Δημήτρης Κουρέτας.

«Αν υπήρχε το φράγμα»

Στα Τέμπη, όπου συναντιούνται τα νερά του Ενιπέα και του Πηνειού, η παροχή ήταν ελάχιστα μικρότερη από εκείνη του Ιανού. «Ωστόσο στον “Ιανό” είχαμε 24 φορές περισσότερα πλημμυρισμένα χωράφια από ό,τι στον “Byron”. Τα αντιπλημμυρικά που σχεδιάσαμε δούλεψαν. Αν όμως υπήρχε το φράγμα του Ενιπέα και τα έργα ορεινής υδρονομίας δεν θα είχαμε κανένα στρέμμα κάτω από το νερό. Η αντιπλημμυρική προστασία, σε σχέση με τον “Daniel”, θα έφτανε το 80%» επισημαίνει ο κ. Κουρέτας. Η βροχή του «Byron» είναι το όριο που αντέχει η Θεσσαλία. «Τα αναχώματα προστάτεψαν οικισμούς και πόλεις και πλημμύρισαν χωράφια. Κάπου έπρεπε να πάει το νερό. Η κυβέρνηση πρέπει να “τρέξει” τα μεγάλα έργα ώστε να μην ξαναζήσουμε καταστροφές» τονίζει ο κ. Κουρέτας.

Σε κάθε περίπτωση, η πλήρης θωράκιση θα απαιτήσει χρόνια συστηματικής προσπάθειας. Το master plan της HVA περιλαμβάνει ένα μείγμα τεχνικών έργων και οργανωτικών παρεμβάσεων συνολικού προϋπολογισμού περίπου 4,5 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 2,6 δισ. ευρώ αφορούν έργα υποδομής και αντιπλημμυρικές παρεμβάσεις και τα υπόλοιπα άλλες δράσεις, όπως αναδιάρθρωση της γεωργίας, ενίσχυση των μηχανισμών πολιτικής προστασίας κ.λπ.

Mάχη Τράτσα (tovima.gr)