Επιστήμονες που μελετούν ζώα σε ζωολογικούς κήπους ανακάλυψαν κάτι απροσδόκητο: ακόμα και όταν τα αρσενικά ζουν σε ασφαλή, ελεγχόμενα περιβάλλοντα με άφθονη τροφή, χωρίς θηρευτές και με άριστη ιατρική φροντίδα, εξακολουθούν να πεθαίνουν νωρίτερα από τα θηλυκά. Αυτό υποδεικνύει ότι η βιολογία, και όχι μόνο ο τρόπος ζωής, είναι ο βασικός παράγοντας για τις διαφορές στο προσδόκιμο ζωής μεταξύ των φύλων.
Μια διεθνής ερευνητική ομάδα υπό την ηγεσία επιστημόνων από το Ινστιτούτο Max Planck για την Εξελικτική Ανθρωπολογία μελέτησε δεδομένα σχετικά με το προσδόκιμο ζωής 528 ειδών θηλαστικών και 648 ειδών πτηνών που ζουν σε ζωολογικούς κήπους σε όλο τον κόσμο. Διαπίστωσαν ότι το 72% των θηλυκών ειδών ζουν κατά μέσο όρο 12% περισσότερο από τα αρσενικά. Η διαφορά αυτή παρέμεινε ακόμα και όταν οι ζωολογικοί κήποι εξάλειψαν τους περισσότερους περιβαλλοντικούς παράγοντες που υπάρχουν στη φύση.
Τα ασφαλή περιβάλλοντα δεν μπορούν να κλείσουν το χάσμα
Τα ζώα αυτά δεν κυνηγούν, δεν απειλούνται από θηρευτές και λαμβάνουν κτηνιατρική φροντίδα. Παρ’ όλα αυτά, το χάσμα επιβίωσης μεταξύ των φύλων παρέμεινε σταθερό σε όλα τα ταξινομικά γκρουπ- από ελάφια μέχρι πρωτεύοντα και νυχτερίδες. Αρχικά, οι ερευνητές ανέμεναν ότι αυτό συμβαίνει εξαιτίας των χρωμοσωμάτων. Η κυρίαρχη θεωρία, γνωστή ως υπόθεση του ετερογαµετικού φύλου, προβλέπει ότι το φύλο με μη ταιριαστά χρωμοσώματα, πεθαίνει νωρίτερα. Στα θηλαστικά, τα αρσενικά φέρουν χρωμοσώματα XY, ενώ τα θηλυκά, XX. Στα πτηνά, το σύστημα αυτό αντιστρέφεται: τα θηλυκά έχουν διαφορετικά χρωμοσώματα (ZW) και τα αρσενικά όμοια (ZZ).
Τα δεδομένα υποστήριξαν εν μέρει αυτήν την ιδέα. Στα πτηνά, το 68% των ειδών παρουσίασε υπεροχή των αρσενικών στο προσδόκιμο ζωής (5%), όπως αναμενόταν από τα χρωμοσώματά τους. Ωστόσο, τα χρωμοσώματα εξηγούσαν τη γενική τάση μεταξύ των τάξεων και όχι τις μεγάλες διαφορές εντός τους. Ορισμένα θηλαστικά είχαν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής σε σχέση με τα αρσενικά, ενώ κάποια θηλυκά πτηνά ζούσαν περισσότερο από τα αρσενικά, παρά το γεγονός ότι είχαν το ίδιο χρωμοσωμικό σύστημα με τους συγγενείς τους.
Μεταξύ των θηλαστικών που ζουν σε ζωολογικούς κήπους, παρατηρήθηκε σαφές πλεονέκτημα των αρσενικών σε 28 είδη, όπως τυφλοπόντικες, λύκοι και αφρικανικά αγριόσκυλα. Στα πτηνά, 26 είδη έδειξαν σαφές πλεονέκτημα των θηλυκών. Αυτό παρατηρήθηκε κυρίως σε γεράκια, αετούς, κουκουβάγιες και ορισμένα είδη πάπιας.
Η σύνδεση με το σύστημα ζευγαρώματος
Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Science Advances, εξέτασε εάν τα συστήματα ζευγαρώματος θα μπορούσαν να εξηγήσουν τις διαφορές στο προσδόκιμο ζωής των ζώων. Τα είδη κατηγοριοποιήθηκαν ως μονογαμικά ή μη μονογαμικά. Τα μη μονογαμικά θηλαστικά έδειξαν 15% πλεονέκτημα των θηλυκών που ζουν σε ζωολογικούς κήπους, ενώ τα μονογαμικά θηλαστικά δεν παρουσίασαν σχεδόν καμία διαφορά μεταξύ των φύλων στο προσδόκιμο ζωής. Η ίδια σχέση παρατηρήθηκε τόσο σε ζωολογικούς κήπους όσο και σε άγριες πληθυσμούς, αν και οι διαφορές ήταν πιο έντονες στη φύση. Στα μη μονογαμικά είδη, τα αρσενικά ζώα που ανταγωνίζονται σκληρότερα για την αναπαραγωγή, μεγαλώνοντας μεγαλύτερο σώμα ή εμφανίζοντας πιο τολμηρή συμπεριφορά, συχνά ζουν λιγότερο από τα θηλυκά.
Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι οι διαφορές στο μέγεθος των αρσενικών συνδέονταν με μικρότερη διάρκεια ζωής. Σε είδη όπως τα ελάφια και οι αντιλόπες, όπου οι διαφορές μεγέθους είναι έντονες, τα μεγαλύτερα αρσενικά πέθαιναν νωρίτερα. Στα πρωτεύοντα, οι διαφορές μεταξύ των φύλων κυμαίνονταν από 30% πλεονέκτημα υπέρ των αρσενικών έως 33% υπέρ των θηλυκών. Είδη με στενότερους κοινωνικούς δεσμούς και περιορισμένο ανταγωνισμό μεταξύ των αρσενικών, εμφάνιζαν μικρότερες αποκλίσεις.
Η περίπτωση του ανθρώπου
Οι άνθρωποι εντάσσονται σαφώς σε αυτό το μοτίβο των θηλαστικών. Δεδομένα από ζωολογικούς κήπους για γορίλες και χιμπατζήδες έδειξαν ότι τα θηλυκά ζουν περισσότερο από τα αρσενικά, συμβαδίζοντας με πληθυσμούς που μελετήθηκαν σε αφρικανικά δάση. Ανθρώπινοι πληθυσμοί από τη Σουηδία του 18ου αιώνα έως τη σύγχρονη Ιαπωνία και τους σύγχρονους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες έδειξαν υπεροχή των θηλυκών, αν και το χάσμα στους ανθρώπους ήταν μικρότερο σε σχέση με τους πιθήκους.
Συγκρίνοντας ζωολογικούς και άγριους πληθυσμούς, φάνηκε ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες ενισχύουν τις διαφορές παρά τις δημιουργούν. Στους άγριους πληθυσμούς θηλαστικών, το πλεονέκτημα των θηλυκών έφτανε το 19%, σε σύγκριση με 13% στους ζωολογικούς κήπους. Στα πτηνά, οι άγριοι πληθυσμοί έδειξαν 27% πλεονέκτημα υπέρ των αρσενικών, έναντι μόλις 5% στους ζωολογικούς κήπους. Η κατεύθυνση της σεξουαλικής μεροληψίας παρέμεινε ίδια μεταξύ περιβαλλόντων, ενώ το μέγεθος άλλαζε.
Οι ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από 110 είδη και από τα δύο περιβάλλοντα. Τα περισσότερα παρουσίαζαν το ίδιο μοτίβο και στους ζωολογικούς κήπους και στη φύση, αν και το μέγεθος του χάσματος διέφερε. Το περιβάλλον των ζωολογικών κήπων μειώνει αλλά δεν εξαλείφει τις θεμελιώδεις βιολογικές δυνάμεις που καθορίζουν το προσδόκιμο ζωής.
Απροσδόκητες εξαιρέσεις
Παραδόξως, τα είδη στα οποία τα θηλυκά αναλαμβάνουν αποκλειστικά τη γονική φροντίδα εμφάνισαν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής. Το μοτίβο αυτό υποδηλώνει ότι η φροντίδα μπορεί να λειτουργεί ως παράγοντας ενίσχυσης της μακροζωίας, με τα πρωτεύοντα να παρουσιάζουν την πιο έντονη εκδοχή αυτής της σχέσης.
Το εύρημα αυτό έρχεται σε αντίθεση με την πεποίθηση ότι η εγκυμοσύνη και η φροντίδα των παιδιών μειώνουν το προσδόκιμο ζωής των θηλυκών. Αντίθετα, προτείνεται ότι η εξέλιξη μπορεί να ευνοεί μεγαλύτερη διάρκεια ζωής στο φύλο που αναλαμβάνει τη γονική φροντίδα, ιδίως όταν οι απόγονοι χρειάζονται παρατεταμένη υποστήριξη.
Τα περιβάλλοντα των ζωολογικών κήπων πιθανότατα μειώνουν το φυσικό κόστος της αναπαραγωγής μέσω της διαχειριζόμενης αναπαραγωγής, της άφθονης διατροφής και της κτηνιατρικής υποστήριξης. Ωστόσο, η συσχέτιση μεταξύ της φροντίδας των θηλυκών και της μακροζωίας τους παρέμεινε, υποδεικνύοντας βαθύτερες εξελικτικές αντισταθμίσεις μεταξύ αναπαραγωγής και επιβίωσης.
