Οι γιατροί ενδέχεται σύντομα να μπορούν να εντοπίζουν τη νόσο Αλτσχάιμερ χρόνια πριν εμφανιστεί η απώλεια μνήμης, μέσω μιας απλής οφθαλμολογικής εξέτασης. Νέα έρευνα υποδηλώνει ότι ανεπαίσθητες αλλαγές στα αιμοφόρα αγγεία του αμφιβληστροειδούς μπορεί να χρησιμεύσουν ως πρώιμος δείκτης κινδύνου εμφάνισης άνοιας.

Ερευνητές στο Jackson Laboratory (JAX) διαπίστωσαν πως οι αγγειακές ανωμαλίες σε ποντίκια με μια κοινή γενετική μετάλλαξη είναι εντυπωσιακά παρόμοιες με εκείνες που παρατηρούνται σε ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ. Τα ευρήματα προκύπτουν από σχεδόν δεκαετή έρευνα στο JAX, στην οποία οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει σύνδεση μεταξύ αλλαγών σε συγκεκριμένα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς και του πρώιμου κινδύνου εμφάνισης άνοιας.

Δεδομένου ότι ο αμφιβληστροειδής αποτελεί μέρος του κεντρικού νευρικού συστήματος και μοιράζεται σχεδόν πανομοιότυπο ιστό με τον εγκέφαλο, παρέχει ένα μοναδικά προσβάσιμο παράθυρο στην νευρολογική υγεία.

«Ο αμφιβληστροειδής είναι ουσιαστικά ο εγκέφαλός σας, αλλά πολύ πιο προσβάσιμος», εξήγησε η νευροεπιστήμονας Αλάινα Ρίγκαν, η οποία συνδιηύθυνε τη μελέτη μαζί με τον Γκάρεθ Χάουελ, ερευνητή στο JAX με εξειδίκευση στο γλαύκωμα.

«Μπορούμε να δούμε απευθείας τα νευρικά κύτταρα και τα αιμοφόρα αγγεία, και πώς συμπεριφέρονται υπό την πίεση της νόσου» πρόσθεσε.

Ο αμφιβληστροειδής ως «καθρέφτης» του εγκεφάλου

Η ομάδα μελέτησε ποντίκια με τη μετάλλαξη γνωστή ως MTHFR677C>T, που εντοπίζεται στο 40% των ανθρώπων. Μέχρι την ηλικία των έξι μηνών, αυτά τα ποντίκια εμφάνιζαν στρεβλωμένα αιμοφόρα αγγεία, στενώσεις στις αρτηρίες και μειωμένη διακλάδωση στον αμφιβληστροειδή — πρότυπα που συνδέονται έντονα με διαταραγμένη αιματική ροή και γνωστική έκπτωση.

Ωστόσο, οι αλλαγές αυτές δεν περιορίζονται μόνο στο μάτι. Αντανακλούν ανωμαλίες που έχουν ήδη τεκμηριωθεί στους εγκεφάλους των ίδιων ποντικιών, όπως λιγότερα αιμοφόρα αγγεία στον φλοιό και μειωμένη εγκεφαλική αιματική ροή. Αυτό το εύρημα υπογραμμίζει πώς η αγγειακή υγεία του ματιού μπορεί να αντικατοπτρίζει συστηματικά προβλήματα που επηρεάζουν και τον εγκέφαλο.

«Βλέπουμε αυτά τα κυματοειδή αγγεία στον αμφιβληστροειδή, τα οποία μπορεί να εμφανιστούν σε ανθρώπους με άνοια. «Αυτό υποδηλώνει ένα πιο γενικευμένο πρόβλημα, και όχι κάτι περιορισμένο μόνο στον εγκέφαλο ή στον αμφιβληστροειδή», εξήγησε η Ρίγκαν.

Χαρτογραφώντας τη νόσο πριν από την εμφάνιση των συμπτωμάτων

Πέρα από τις ανωμαλίες στα αγγεία, οι ερευνητές εντόπισαν διαταραγμένη πρωτεϊνική δραστηριότητα τόσο στον εγκέφαλο όσο και στον αμφιβληστροειδή, υποδεικνύοντας προβλήματα στην παραγωγή ενέργειας, στην απομάκρυνση πρωτεϊνών και στη στήριξη των αγγείων. Αυτές οι αλλαγές μπορεί να εξηγούν πώς η αγγειακή δυσλειτουργία συμβάλλει στην εκκίνηση της νευροεκφυλιστικής διαδικασίας.

Η μελέτη κατέγραψε επίσης την επίδραση του φύλου και της ηλικίας. Τα θηλυκά ποντίκια εμφάνιζαν σημαντικά χειρότερα αποτελέσματα: έως τους 12 μήνες είχαν χαμηλότερη πυκνότητα αγγείων και λιγότερες διακλαδώσεις, αντικατοπτρίζοντας τα υψηλότερα ποσοστά άνοιας στις γυναίκες παγκοσμίως.

Το επόμενο βήμα είναι η μετάφραση αυτών των ευρημάτων στους ανθρώπους. Οι ερευνητές του JAX συνεργάζονται με κλινικούς γιατρούς στο Northern Light Acadia Hospital στο Μέιν για να εξετάσουν αν παρόμοιες αλλαγές στον αμφιβληστροειδή μπορούν να ανιχνευθούν κατά τις οφθαλμολογικές εξετάσεις ασθενών που φέρουν τη μετάλλαξη. Αν ναι, οι οφθαλμίατροι θα μπορούσαν να βοηθήσουν στον εντοπισμό ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο δεκαετίες πριν εμφανιστούν γνωστικά συμπτώματα.

«Οι περισσότεροι άνθρωποι άνω των 50 έχουν κάποια προβλήματα όρασης και εξετάζονται ετησίως», δήλωσε η Ρίγκαν. «Αν ξέρουμε ποια αγγειακά σημάδια πρέπει να προσέχουμε, οι γιατροί θα μπορούσαν να προτείνουν περαιτέρω εξετάσεις και ενδεχομένως να παρέμβουν 20 χρόνια πριν από την γνωστική εξασθένιση» επεσήμανε.

Μετατρέποντας το μάτι σε διαγνωστικό εργαλείο για τον εγκέφαλο, οι ερευνητές ελπίζουν να αλλάξουν τον τρόπο ανίχνευσης και τελικά πρόληψης της νόσου Αλτσχάιμερ και σχετικών μορφών άνοιας.

Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Alzheimer’s & Dementia.