Τα γερασμένα φυτά και η κουρασμένη γη είναι τα ευρέως διαδεδομένα χαρακτηριστικά της καλλιέργειας κακάο στην Ακτή Ελεφαντοστού, που, παρόλες τις αντίξοες συνθήκες,εξακολουθεί να προμηθεύει το 40% του παγκόσμιου εμπορίου του πολύτιμου προϊόντος, του οποίου η τιμή τα τελευταία χρόνια έχει εκτοξευτεί σε πρωτόγνωρα επίπεδα στα διεθνή χρηματιστήρια εμπορευμάτων.

Ο μηχανισμός «bocha»

Η άνοδος της τιμής, όμως, από καθόλου έως ελάχιστα έχει φτάσει στους ίδιους τους παραγωγούς που δίνουν τη δύσκολη μάχη της καλλιέργειας κακάο. Και αυτό, γιατί ως επί το πλείστον, λαμβάνουν την τιμή που «κλειδώνουν» οι κυβερνητικές ρυθμιστικές αρχές πριν τη συγκομιδή – ο λεγόμενος μηχανισμός «bocha».

Με αυτόν τον μηχανισμό πληρώνονται οι καλλιεργητές από όταν κηρύχθηκε η ανεξαρτησίας της από τη Γαλλία το 1960. Η κεντρική ιδέα όταν σχεδιαζόταν ήταν να προστατεύσει τους αγρότες της Ακτής Ελεφαντοστού από την αστάθεια των παγκόσμιων αγορών εμπορευμάτων. Αλλά, η ψαλίδα μεταξύ των υψηλών τιμών των τελευταίων ετών και της τιμής bocha έχει ανοίξει απότομα, με αποτέλεσμα οι αγρότες να μην επωφελούνται από τη μεγάλη άνοδο των τιμών.

Την ίδια στιγμή, πολλοί παραγωγοί δεν έχουν τα μετρητά για να επανεπενδύσουν προκειμένου να αντικαταστήσουν τα γερασμένα δέντρα ή να αγοράσουν φυτοφάρμακα ή λιπάσματα. Ως αποτέλεσμα, η παραγωγή στον μεγαλύτερο παραγωγό κακάο στον κόσμο έχει παραμείνει στάσιμη, διατηρώντας τις παγκόσμιες τιμές υψηλές, πράγμα που σημαίνει υψηλότερες τιμές σοκολάτας για τους καταναλωτές.

«Όταν οι τιμές ήταν στο υψηλότερο σημείο τους, το εισόδημα των αγροτών [στην Ακτή Ελεφαντοστού] μειώθηκε σημαντικά αντί να αυξηθεί», δήλωσε στους FT ο Jonathan Parkman της χρηματιστηριακής εταιρείας Marex, με αποτέλεσμα, παρά τις υψηλές τιμές, οι αγρότες να μην έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν τις δαπάνες για να ενισχύσουν την παραγωγή.

Από τις αρχές του 2023, τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης κακάο στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο, τα οποία για χρόνια κινούνταν σε σχετικά στενό εύρος ζώνης, έχουν υπερτριπλασιαστεί, καθώς η προσφορά υπολείπεται της ζήτησης. Τα περισσότερα από τα προβλήματα εντοπίζονται στην Ακτή Ελεφαντοστού και στην Γκάνα, οι οποίες μαζί παράγουν περίπου τα δύο τρίτα των κόκκων κακάο παγκοσμίως.

Ασθένειες των δέντρων

Ο ιός των πρησμένων βλαστών και η ασθένεια των μαύρων λοβών, μια μυκητιασική λοίμωξη που σαπίζει τους λοβούς κακάο, θερίζουν τις φυτείες. Οι καύσωνες και οι έντονες βροχοπτώσεις, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, έχουν βλάψει τις αποδόσεις καθιστώντας τα δέντρα λιγότερο παραγωγικά και ενθαρρύνοντας την εξάπλωση των ασθενειών. Η χρόνια υποεπένδυση από μικροκαλλιεργητές έχει αφήσει τις γηράσκουσες φυτείες ευάλωτες τόσο σε ασθένειες όσο και σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Ωστόσο, η κρίση εφοδιασμού έχει επιδεινωθεί από τις πολιτικές προθεσμιακών πωλήσεων των δύο χωρών, λένε οι αναλυτές. Αντί να συνδέουν τις τιμές παραγωγού με τις τιμές στις παγκόσμιες αγορές, οι ρυθμιστικές αρχές της Ακτής Ελεφαντοστού και της Γκάνας – το Conseil du Café-Cacao (CCC) στο Αμπιτζάν και το Cocobod στην Άκρα – καθορίζουν μια σταθερή τιμή στην αρχή κάθε καλλιεργητικής περιόδου. Αυτή βασίζεται σε προθεσμιακά συμβόλαια που συνάπτονται με τους εξαγωγείς μήνες νωρίτερα. Οι αγρότες υποστηρίζουν ότι δεν έχουν καμία συμμετοχή σε αυτήν τη διαδικασία, παρόλο που τους αφορά άμεσα.

Το 2022 και το 2023, οι ρυθμιστικές αρχές και των δύο χωρών προειδοποιήθηκαν από εμπορικούς οίκους και βιομηχανίες ότι υπήρχε πρόβλημα με ασθένειες των φυτών, αλλά τις «αγνόησαν εντελώς [αυτές τις προειδοποιήσεις] και απλώς συνέχισαν σαν να μην είχε αλλάξει τίποτα», δήλωσε ο Jonathan Parkman.

Ως αποτέλεσμα, η Ακτή Ελεφαντοστού και η Γκάνα προπώλησαν εκατοντάδες χιλιάδες τόνους που τελικά δεν κατέστη εφικτό να παραδοθούν, γιατί οι ασθένειες επηρέασαν την παραγωγή. Οι εξαγωγικές εταιρείες έδωσαν μάχη για να εκπληρώσουν υποχρεώσεις που προέκυπταν από παραγγελίες, οι οποίες δεν υλοποιήθηκαν ποτέ, με αποτέλεσμα να εκτοξευτούν οι τιμές.

Αδυναμία να επενδύσουν τα στοιχειώδη

O Parkman ήταν κατηγορηματικός: «Ο λόγος για τον οποίο οι αγρότες στην Ακτή Ελεφαντοστού λαμβάνουν το 25% αυτού που λαμβάνει κάθε άλλος καλλιεργητής κακάο στον κόσμο είναι επειδή η κυβέρνησή τους έκανε λάθος στην πολιτική προθεσμιακών πωλήσεων».

Με τα συμβόλαια κλειδωμένα πολύ κάτω από τις τιμές spot, οι αγρότες είναι εκ προοιμίου χαμένοι.

«Σήμερα, το κόστος παραγωγής είναι υψηλότερο από την τιμή του κακάο», λέει ο παραγωγός Kouadio N’Guessan Yves, από την Ακτή Ελεφαντοστού. Και εξηγεί: «για να παράξουμε ένα κιλό κακάο, πρέπει να ξοδέψουμε 1.250 φράγκα CFA [2,21 δολάρια ή 2.021 δολάρια ανά τόνο]. Έτσι, με την εθνική τιμή, μόλις αφαιρεθεί το κόστος παραγωγής, δεν μένει σχεδόν τίποτα».

Η μεγάλη πλειοψηφία των αγροκτημάτων της Ακτής Ελεφαντοστού εξακολουθεί να αποδίδει λιγότερο από 500 κιλά ανά εκτάριο και οι αγρότες ζουν πολύ κάτω από το όριο ακραίας φτώχειας της Παγκόσμιας Τράπεζας, που είναι 3 δολάρια την ημέρα.

Το αποτέλεσμα είναι ένας επιδεινούμενος κύκλος γήρανσης δέντρων, χαμηλών εισροών και ασταθών αποδόσεων, ακριβώς σε ένα σημείο κατά το οποίο η παγκόσμια αγορά χρειάζεται περισσότερο και όχι λιγότερο κακάο.

Τι κάνει τα έσοδα η ρυθμιστική αρχή;

Η CCC, η ρυθμιστική αρχή της Ακτής Ελεφαντοστού, αναφέρει ότι περίπου το 60% των εσόδων από εξαγωγές φτάνουν στους αγρότες. Το υπόλοιπο, αναφέρει, χρησιμοποιείται για υποδομές που έχει ανάγκη η χώρα, καθώς και εισροές για τις καλλιέργειες, όπως λιπάσματα, φυτοφάρμακα κ.ά.

Ωστόσο, αρκετοί αγρότες δήλωσαν ότι σπάνια βλέπουν αυτά τα οφέλη επί τόπου. Τα λιπάσματα φτάνουν αργά ή καθόλου, ενώ τα φυτοφάρμακα συχνά δεν είναι διαθέσιμα.

Ο Antonie Fountain, διευθύνων σύμβουλος της Voice, η οποία ζητά μεταρρύθμιση της βιομηχανίας κακάο, επισημαίνει την άνιση κατανομή των εσόδων.
«Νομίζω ότι υπάρχει επίσης μεγάλη έλλειψη λογοδοσίας από την κυβέρνηση της Ακτής Ελεφαντοστού. Πού λοιπόν ξοδεύονται τα χρήματα;» είπε.

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Parkman αναρωτιέται με νόημα: Το ποσοστό του 60% είναι ένα «τρομερό ποσοστό» το οποίο δεν δαπανάται εξ ολοκλήρου στην αλυσίδα εφοδιασμού. «Πού πηγαίνει το υπόλοιπο;»

Για την παγκόσμια βιομηχανία σοκολάτας, η οποία βασίζεται στην Ακτή Ελεφαντοστού για σχεδόν το ήμισυ της παραγωγής κακάο, όλα αυτά είναι σημάδια ότι οι υψηλές τιμές στο κακάο θα συνεχίσουν να υφίστανται.

Πηγή: ΟΤ