Το λεγόμενο σύστημα των «χρυσών διαβατηρίων» (Golden passport) της Μάλτας, το οποίο επιτρέπει σε πολίτες τρίτων κρατών να λάβουν την μαλτέζικη υπηκοότητα και, κατ’ επέκταση, την ιδιότητα του πολίτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι αντίθετο με το δίκαιο της ΕΕ. Σε αυτήν την απόφαση «σταθμό», κατέληξε, την Τρίτη 29 Απριλίου, το Δικαστήριο της ΕΕ, βάζοντας τέλος σε ένα δικαστικό «μαραθώνιο» που ξεκίνησε το 2020.
Το πρόγραμμα της Μάλτας για την απόκτηση υπηκοότητας μέσω επενδύσεων, ήταν το τελευταίο αυτού του είδους στην ΕΕ, καθώς η Κύπρος και η Βουλγαρία τα είχαν καταργήσει ήδη από το 2020 και το 2024 αντίστοιχα, έπειτα από πιέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Πλέον τα μοναδικά προγράμματα που εφαρμόζουν ορισμένα κράτη – μέλη της ΕΕ για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων, είναι αυτά της λεγόμενης “Golden Visa”, τα οποία βρίσκονται επίσης στο μικροσκόπιο των «Βρυξελλών».
Οι διαφορές και οι ομοιότητες ανάμεσα σε “Golden passport” και “Golden Visa”
Το πρόγραμμα “Golden passport” ή πρόγραμμα υπηκοότητας μέσω επένδυσης (Citizenship by investment – CBI) δίνει το δικαίωμα σε πολίτες τρίτων κρατών να αποκτήσουν την υπηκοότητα ενός κράτους – μέλους της ΕΕ και, συνεπώς την ευρωπαϊκή υπηκοότητα, επενδύοντας ένα συγκεκριμένο ποσό. Στην περίπτωση της Μάλτας αρκούσε η αγορά ενός ακινήτου αξίας 700.000 ευρώ, ώστε ένας πολίτης μιας τρίτης χώρας να έχει όλα τα δικαιώματα που απορρέουν από την απόκτηση της ευρωπαϊκής υπηκοότητας, με αποτέλεσμα, όπως υπογραμμίζει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, «να δημιουργούνται κίνδυνοι διαφθοράς, νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και απειλές για την ασφάλεια».
Το δεύτερο πρόγραμμα προσέλκυσης ξένων επενδύσεων που εφαρμόζουν ακόμα ορισμένα κράτη – μέλη της ΕΕ, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, είναι το λεγόμενο “Golden Visa” ή πρόγραμμα διαμονής μέσω επένδυσης (Residence by investment – RBI). Τα συγκεκριμένα προγράμματα, δίνουν το δικαίωμα προσωρινής ή μόνιμης διαμονής (σ.σ ανάλογα το κράτος- μέλος) σε πολίτες τρίτων χωρών που θα επενδύσουν ένα συγκεκριμένο ποσό και σε περίπτωση που το εν λόγω κράτος βρίσκεται εντός του «χώρου Σένγκεν», τότε οι αλλοδαποί επενδυτές και οι οικογένειές τους, έχουν δικαίωμα να ταξιδεύουν ελεύθερα, από και προς τα υπόλοιπα κράτη της ζώνης Σένγκεν. Δηλαδή σε όλα κράτη – μέλη της ΕΕ, (με εξαίρεση την Κύπρο και την Ιρλανδία), καθώς και στην Ισλανδία, τη Νορβηγία, την Ελβετία και το Λιχτενστάιν.
Η κατάργηση της Golden Visa στην Ισπανία ενδέχεται να εκτοξεύσει τη ζήτηση στην Ελλάδα
Τα σχετικά προγράμματα προσέλκυσης ξένων επενδύσεων την ΕΕ εμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και με την πάροδο των ετών έγιναν εξαιρετικά δημοφιλή, ειδικά μετά την οικονομική κρίση του 2008. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του 2010, προγράμματα χρυσής βίζας υπήρχαν μόνο σε τέσσερα κράτη – μέλη της ΕΕ και μέχρι το 2017 σχεδόν τα μισά κράτη μέλη είχαν υιοθετήσει παρόμοια προγράμματα, ως μέσα για την τόνωση της οικονομικής τους ανάπτυξης. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα κράτη αποφασίζουν να «κλείσουν τις πόρτες» για διαμονή μέσω επένδυσης, καθώς ορισμένα, όπως η Ισπανία, θεωρούν ότι συμβάλλουν στο πρόβλημα της στεγαστικής κρίσης.
Η κυβέρνηση του Πέδρο Σάντσεθ έχει ανακοινώσει ότι θα τερματίσει το πρόγραμμα της “Golden Visa”, εντός του έτους, κάτι, που σύμφωνα με αναλυτές ενδέχεται να οδηγήσει όσους ζητούν διαμονή στην ΕΕ, στα υπόλοιπα, μόλις 6, που εξακολουθούν να εφαρμόζουν παρόμοια προγράμματα. Και συγκεκριμένα, την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιταλία, την Ουγγαρία , τη Λετονία και την Κύπρο. Ωστόσο, η Κύπρος, δεν έχει ενταχθεί ακόμα στη ζώνη Σένγκεν, με αποτέλεσμα οι επενδυτές τρίτων χωρών να μην μπορούν να ταξιδέψουν ελεύθερα στα υπόλοιπα κράτη – μέλη. Κάτι που θα μπορούσε, όπως υποστηρίζουν στελέχη της αγοράς, να αυξήσει τη ζήτηση σε Πορτογαλία και Ελλάδα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το κόστος στέγασης.
Νομικοί στην Κύπρο, οι οποίοι ειδικεύονται στο ζήτημα της “Golden Visa”, επιβεβαίωσαν στο newmoney.gr, ότι το πρόγραμμα της χώρας για διαμονή μέσω επένδυσης, δίνει το δικαίωμα στους κατόχους της άδειας να διαμένουν νόμιμα στην Κύπρο αλλά δεν παρέχει δικαίωμα εργασίας. Επίσης οι κάτοχοι αυτής της άδειας δεν έχουν δικαίωμα να ταξιδεύουν στα κράτη μέλη της ΕΕ ούτε στα κράτη μέλη του χώρου Σένγκεν, εκτός εάν ολοκληρώσουν τη νενομισμένη διαδικασία εισόδου στην εκάστοτε χώρα της ΕΕ που θα χρειαζόταν, εάν διέμεναν στις χώρες προέλευσης τους.
Περισσότερα από 21,4 δισ. ευρώ τα έσοδα για τα κράτη – μέλη σε περίοδο οκτώ ετών
Σύμφωνα με σχετική έκθεση που συνέταξε η Υπηρεσία Κοινοβουλευτικής Έρευνας (EPRS) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μεταξύ 2011 και 2019 περισσότεροι από 132.000 πολίτες τρίτων κρατών, απέκτησαν άδεια διαμονής ή υπηκοότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω των προγραμμάτων ‘Golden passport” και “Golden Visa”, πραγματοποιώντας συνολικές επενδύσεις τουλάχιστον 21,4 δισ. ευρώ. Σχεδόν από την πρώτη στιγμή, τα δύο προγράμματα και κυρίως αυτό του ‘Golden passport”, βρέθηκαν στο μικροσκόπιο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) του ΕΚ και στη συνέχεια η Ολομέλεια, ζήτησαν την κατάργηση των προγραμμάτων απόκτησης υπηκοότητας μέσω επενδύσεων και τη ρύθμιση αυτών που δίνουν άδεια διαμονής. Ωστόσο, στις 24 Φεβρουαρίου 2022, λίγο μετά την έγκριση της έκθεσης LIBE, η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία.
Όπως αναφέρει η σχετική έκθεση του ΕΚ, «μέχρι εκείνη της στιγμή παρόλο που οι Ρώσοι πολίτες δεν αποτελούσαν σημαντική μερίδα στην παγκόσμια αγορά απόκτησης υπηκοότητας, εντούτοις αντιπροσώπευαν, στην Κύπρο (σ.σ η οποία είχε τερματίσει το πρόγραμμα των “Golden passports” δύο χρόνια πριν) και τη Μάλτα, πάνω από το 50% και 40%, αντίστοιχα, των ατόμων που είχαν λάβει υπηκοότητα μέσω των σχετικών προγραμμάτων».
Πηγή των «Βρυξελλών» με πλήρη γνώση του εν λόγω νομικού πλαισίου της ΕΕ, μιλώντας στο newmoney.gr τόνισε ότι «το δίκαιο της ΕΕ ρυθμίζει τις προϋποθέσεις εισόδου για συγκεκριμένες κατηγορίες υπηκόων τρίτων χωρών, ωστόσο η χορήγηση άδειας διαμονής σε επενδυτές τρίτων χωρών δεν ρυθμίζεται επί του παρόντος σε επίπεδο ΕΕ και εξακολουθεί να διέπεται από το εθνικό δίκαιο».
Ωστόσο, σύμφωνα με σχετικές εκθέσεις του ΕΚ και της Κομισιόν, «μια άδεια διαμονής που χορηγείται βάσει προγράμματος διαμονής επενδυτών που έχει θεσπιστεί σε ένα κράτος μέλος επηρεάζει και άλλα κράτη μέλη». Σε αυτό το πλαίσιο το ΕΚ κατέθεσε πρόταση, ώστε τα κράτη – μέλη που εφαρμόζουν προγράμματα “Golden Visa” να καταβάλουν, επ’ αόριστον, ειδική εισφορά υπέρ του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, η οποία θα αντιστοιχεί σε σημαντικό ποσοστό επί των επενδύσεων που πραγματοποιούνται.
Βρυξέλλες: «Παρακολουθούμε στενά τις εξελίξεις»
Παρόλο που τα προγράμματα απόκτησης άδειας διαμονής δεν προκάλεσαν τον ίδιο θόρυβο στις Βρυξέλλες με αυτόν των “Golden passports”, εντούτοις η Κομισιόν παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις. Όπως ανέφερε ανώτατη πηγή των Βρυξελλών στο newmoney.gr «η Επιτροπή έχει επανειλημμένα εκφράσει τις σοβαρές ανησυχίες της και έχει λάβει μέτρα για την αντιμετώπιση των κινδύνων των προγραμμάτων άδειας διαμονής σε επενδυτές στην ΕΕ. Τον Μάρτιο του 2022 εκδώσαμε σύσταση στο πλαίσιο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία: λήψη άμεσων μέτρων για τα προγράμματα ιθαγένειας σε επενδυτές και τα προγράμματα άδειας διαμονής σε επενδυτές.
Ο Κανονισμός και η Οδηγία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, που εγκρίθηκαν το 2024 μετά από πρόταση της Επιτροπής, απαιτούν από τα κράτη μέλη που εφαρμόζουν αυτά τα προγράμματα να παρακολουθούν, αντίστοιχα, τους κινδύνους και να θεσπίζουν μέτρα μετριασμού. Προτείναμε επίσης την αναδιατύπωση της Οδηγίας για τους Επί Μακρόν Διαμένοντες, με αυστηρότερους κανόνες για την αποτροπή της κατάχρησης του καθεστώτος από επενδυτές τρίτων χωρών. Η Επιτροπή συνεχίζει να παρακολουθεί τις εξελίξεις στα κράτη – μέλη και λαμβάνει μέτρα, όπως ενδείκνυται και εντός των αρμοδιοτήτων της».
Η περίπτωση της Μάλτας και το τέλος των “Golden passports”
Τον Οκτώβριο του 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να κινήσει διαδικασία επί παραβάσει κατά της Μάλτας. Η Βαλέτα ανέστειλε μεν το πρόγραμμα “Golden passports” για Ρώσους και Λευκορώσους πολίτες μετά την εισβολή στην Ουκρανία, αλλά το διατήρησε για πολίτες άλλων, τρίτων, χωρών. Στις 6 Απριλίου 2022, η Κομισιόν απέστειλε αιτιολογημένη γνώμη, το τελικό στάδιο πριν ένα κράτος – μέλος παραπεμφθεί στο Δικαστήριο της ΕΕ, κάτι που συνέβη τον Ιούνιο του ίδιου έτους.
Τρία χρόνια μετά, το ανώτατο δικαιοδοτικό όργανο της ΕΕ, ζήτησε το οριστικό τέλος του προγράμματος απόκτησης υπηκοότητας μέσω επενδύσεων, αποφασίζοντας ότι η Μάλτα, θεσπίζοντας και εφαρμόζοντας το πρόγραμμα του 2020 για τη χορήγηση ιθαγένειας σε επενδυτές, το οποίο ισοδυναμεί με εμπορευματοποίηση της ιθαγένειας κράτους μέλους και, κατ’ επέκταση, της ιδιότητας του πολίτη της Ένωσης, παραβίασε το δίκαιο της Ένωσης. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Δικαστηρίου της ΕΕ, μολονότι κάθε κράτος μέλος είναι ελεύθερο να καθορίζει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες χορηγεί ή ανακαλεί την ιθαγένειά του, η ελευθερία αυτή πρέπει να ασκείται τηρουμένου του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η ιθαγένεια της Ένωσης εγγυάται την ελεύθερη κυκλοφορία εντός ενός κοινού χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Ο κοινός αυτός χώρος βασίζεται σε δύο βασικές αρχές: την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών και την αμοιβαία αναγνώριση εθνικών αποφάσεων. Η ιθαγένεια της Ένωσης αποτυπώνει τη θεμελιώδη αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών, η οποία βασίζεται σε ένα σύνολο αμοιβαίων δεσμεύσεων. Επομένως, κάθε κράτος μέλος οφείλει, σύμφωνα με την αρχή της καλόπιστης συνεργασίας, να απέχει από τη λήψη οποιουδήποτε μέτρου ικανού να θέσει σε κίνδυνο τους κοινούς στόχους της Ένωσης.
Κατά συνέπεια, ένα κράτος μέλος δεν μπορεί να χορηγεί την ιθαγένειά του -και, εκ των πραγμάτων, την ιθαγένεια της Ένωσης- έναντι προκαθορισμένων πληρωμών ή επενδύσεων, διότι τούτο θα σήμαινε, κατ’ ουσίαν, ότι η κτήση της ιθαγένειας αποτελεί απλή εμπορική συναλλαγή.
