Η Νίκαια της Βιθυνίας, το Ιζνίκ της επαρχίας Προύσας, δεν διακρίνεται πια από την ιστορική αίγλη του αυτοκρατορικού της παρελθόντος. Τα ρωμαϊκά μνημεία μοιάζουν απλώς να στέκονται και να περνούν πια απαρατήρητα, ενώ τα βυζαντινά στοιχεία είναι εδώ και αιώνες ενδεδυμένα τον ισλαμικό μανδύα, όπως το τζαμί της Αγίας Σοφίας στο κέντρο της αγοράς.
Κατά παράδοξο, όμως τρόπο, τα βλέμματα των απανταχού Χριστιανών είναι στραμμένα στην κωμόπολη των περίπου 20.000 κατοίκων, σήμερα σημαιοστολισμένη με τα εμβλήματα της Τουρκικής Δημοκρατίας και του αποστολικού ταξιδιού του Λέοντος. Αλλά και γεμάτη κόσμο, εκτός από τους ντόπιους, ελάχιστους Ρωμιούς της Κωνσταντινούπολης και ορισμένους καθολικούς, που ίσως τυχαία βρέθηκαν στην περιοχή. Όλοι πάντως, κοιτούν στον αρχαιολογικό χώρο, στις όχθες τις λίμνης, όπου και έως το 2014 βρίσκονταν βυθισμένα τα ερείπια της βασιλικής του Αγίου Νεοφύτου. Στον τόπο όπου οι προκαθήμενοι των δύο Εκκλησιών, Πατριάρχης Βαρθολομαίος και Πάπας Λέων ΙΔ‘, επέστρεψαν 1700 χρόνια μετά την Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας που αποτελεί έως σήμερα σύμβολο ενότητας του Χριστιανισμού.
Ήταν η πρώτη φορά στην Ιστορία που Πάπας της Ρώμης ταξίδεψε στη Νίκαια, εκπληρώνοντας το όραμα του προκατόχου του Φραγκίσκου, ο οποίος από κοινού με τον Βαρθολομαίο προώθησαν εντατικά τον διαθρησκευτικό διάλογο. Η εικόνα των δύο προκαθημένων να προσεύχονται, στον ίδιο χώρο όπου το 375 μ.Χ. συγκεντρώθηκαν κατόπιν της κλήσης του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου περισσότεροι από 300 πατέρες, επίσκοποι και μοναχοί προκειμένου να μιλήσουν για την υπόσταση του Ιησού Χριστού, πέρασε στην Ιστορία.
Ως ένα μήνυμα επιστροφής στο κοινό παρελθόν, όταν το Σύμβολο της Πίστεως, το «Πιστεύω» συντάχθηκε για να επικυρώσει τη θεϊκή και συνάμα ανθρώπινη φύση του Υιού του Θεού. Το ίδιο κείμενο διάβασαν οι δύο θρησκευτικοί ηγέτες μπροστά από την εικόνα του Ιησού και την απεικόνιση της πρώτης Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας.
«Επιστρέφουμε στην πηγή της χριστιανικής πίστης για να προχωρήσουμε μπροστά, αναζωογονούμαστε για να πάρουμε δύναμη για τα έργα που έχουμε μπροστά μας», είπε μεταξύ άλλων στο λόγο του ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος. «Η πίστη “εις ένα Κύριον Ιησούν Χριστόν, τον Υιόν του Θεού τον Μονογενή, τον εκ του Πατρός γεννηθέντα προ πάντων των αιώνων… ομοούσιον τω Πατρί” αποτελεί έναν βαθύ δεσμό που ήδη ενώνει όλους τους χριστιανούς», είπε ο Πάπας Λέοντας, σε μια ευθεία αναφορά στο βαπτιστήριο συμβόλαιο του Χριστιανισμού.
Αναφερόμενος στην Οικουμενική του 325 μ.Χ. ο Πάπας υπέδειξε τον Άρειο ως αυτόν που αρνούμενος τη θεότητά του υποβίβασε τον Χριστό σε ένα απλό ενδιάμεσο πρόσωπο μεταξύ Θεού και ανθρώπου: «Αγνοώντας την πραγματικότητα της Ενανθρώπησης, έτσι ώστε το θείο και το ανθρώπινο να παραμένουν αμετάκλητα χωρισμένα. Αλλά, αν ο Θεός δεν έγινε άνθρωπος, πώς μπορούν τα θνητά πλάσματα να μετέχουν στην αθάνατη ζωή του; Αυτό που διακυβεύονταν στη Νίκαια —και διακυβεύεται και σήμερα— είναι η πίστη μας στον Ιησού Χριστό» ήταν τα ενωτικά λόγια του Λέοντος, ο οποίος έθεσε και το μείζον ερώτημα της σημερινής δυσχερούς συγκυρίας που βιώνει η ανθρωπότητα. «Να αναρωτηθούμε ποιος είναι ο Ιησούς Χριστός στη ζωή των σημερινών ανδρών και γυναικών, και ποιος είναι ο ίδιος για τον καθένα μας προσωπικά». Ο Ιησούς Χριστός είναι αυτός που ενώνει, με συνεκτικό στοιχείο την αγάπη, ως βασική ενοποιητική έννοια της Αγίας Τριάδας.
Η Σύνοδος της Νίκαιας αποτελεί έως σήμερα μια στιγμή ελευθερίας, αλλά και ανατροπής για την Εκκλησία, η οποία από υποκείμενο διωγμών αρχίζει να αναπτύσσεται επισήμως και να εξελίσσεται μέσα στους αιώνες. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σώμα πολλών εκ των πατέρων που έφθασαν το 325 μ.Χ. στον Άγιο Νεόφυτο ήταν ορατά τα σημάδια της κακοποίησης, ενώ η εποχή ήταν αυτή της έξαρσης των αιρέσεων και δη του Αρειανισμού ειδικά στα ανατολικά εδάφη της Αυτοκρατορίας. Οι παραλληλισμοί είναι συνήθως επικίνδυνοι, αλλά οι διωγμοί που βιώνουν σήμερα οι Χριστιανοί στη Μέση Ανατολή αποτέλεσαν την έτερη αιτία που οδήγησε τον Πάπα στην απόφαση να ταξιδέψει στην πόλη- σταυροδρόμι, μεταξύ Ανατολής και Δύσης και από εκεί στον Λίβανο, τη χώρα της περιοχής με το εντονότερο χριστιανικό στοιχείο.
Ουδείς μπορεί να αγνοήσει το βάθος των διαφορών που ακολουθούν Ανατολή και Δύση από το Σχίσμα του 1054 μ.Χ. έως και σήμερα. Ούτε να είναι υπεραισιόδοξος ότι ο διάλογος που κρατά εδώ και περίπου τέσσερις δεκαετίες θα αποδώσει άμεσα, χειροπιαστά αποτελέσματα. Όμως, η επικοινωνία των δύο Εκκλησιών, η σύγκλιση ακόμα και στα μικρά, είναι παραπάνω από απαραίτητη, σε μια εποχή που η ανθρωπότητα δοκιμάζεται από σειρά πολέμων, φτώχεια, κοινωνικές ανισότητες, την κλιματική κρίση και τη μαζική μετανάστευση. Και ο λόγος των δύο προκαθημένων ξεπερνά τα πολιτικά και διπλωματικά στεγανά και ανεξαρτήτως του βαθμού επιρροής των αποφάσεων, ακούγεται στο βάθος της ψυχής ενός τεράστιου ακροατήριου.
