Αν το κάπνισμα θεωρείτο η βασική αιτία εμφάνισης καρκίνου τον 20ό αιώνα, η κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων ενδέχεται να ευθύνεται για την αντίστοιχη «έκρηξη» του 21ου αιώνα.

Σύμφωνα με την Devi Sridhar, καθηγήτρια και πρόεδρος της παγκόσμιας δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, ο καρκίνος παλαιότερα ήταν συνδεδεμένος με τη γήρανση: κάτι που σημαίνει ότι έπληττε κυρίως άτομα άνω των 60 ή 70 ετών. Αλλά παρόλο που εξακολουθεί να ισχύει ότι η πλειονότητα των νέων διαγνώσεων καρκίνου αφορά άτομα άνω των 70 ετών, το μοτίβο αλλάζει με ανεπαίσθητους τρόπους. Και αυτό γιατί ορισμένοι καρκίνοι εντοπίζονται όλο και περισσότερο σε νεότερα άτομα.

Αυτό δεν οφείλεται μόνο στον πιο εξονυχιστικό έλεγχο ή στην καλύτερη διάγνωση, και δεν παρατηρείται μόνο σε μία συγκεκριμένη χώρα ή κοινότητα. Για παράδειγμα στην Αγγλία, το πρόγραμμα ελέγχου για καρκίνο του εντέρου του NHS καλύπτει άτομα ηλικίας 50-74 ετών, προσκαλώντας τα για δωρεάν έλεγχο κάθε δύο χρόνια. Ωστόσο, αυτό το ηλικιακό εύρος αποκλείει τους νεότερους, οι οποίοι συνήθως διαγιγνώσκονται μόνο σε προχωρημένο στάδιο, όταν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί και είναι συμπτωματικοί.

Τι προκαλεί ωστόσο την αύξηση αυτή στους νέους; Μπορούμε να αποκλείσουμε τη γενετική καθώς εκτιμάται ότι το 75% των περιπτώσεων αφορά άτομα χωρίς προηγούμενο οικογενειακό ιστορικό ή γνωστή γενετική προδιάθεση. Οι επιστήμονες έχουν αρχίσει έτσι να εξετάζουν τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που συνδέονται με την αύξηση του καρκίνου του παχέος εντέρου από τη δεκαετία του 1960, με κάθε γενιά να είναι πιθανότερο να εμφανίσει καρκίνο από την προηγούμενη.

Ένας παράγοντας αναδεικνύεται συνεχώς ως σημαντικός «ένοχος»: τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα, με μια έρευνα του 2025 στο Nature Reviews Endocrinology να αναδεικνύει τη σύνδεση. Αυτά τα τρόφιμα, που ορίζονται κατά προσέγγιση ως συσκευασμένα στο εργοστάσιο σνακ, έτοιμα γεύματα, ζαχαρούχα δημητριακά, αναψυκτικά, επεξεργασμένα κρέατα και διάφορα άλλα fast food, καταλαμβάνουν πλέον περισσότερο από το ήμισυ της μέσης διατροφής σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ.

Η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης καρκίνου είναι πραγματική και παγκόσμια, καθώς σκαρφάλωσε από περίπου 94.700 περιπτώσεις το 1990 στις 225.736 το 2019. Μια μελέτη σε όλη την Ευρώπη διαπίστωσε ότι για τα άτομα ηλικίας 20-29 ετών, η συχνότητα εμφάνισης αυξήθηκε κατά 7,9% ετησίως μεταξύ 2004 και 2016, με τα ποσοστά να αυξάνονται κατά 4,9% σε άτομα ηλικίας 30-39 ετών και 1,6% στην ομάδα 40-49 ετών, περίπου την ίδια περίοδο.

Ο καρκίνος του παχέος εντέρου όχι μόνο αυξάνεται σε κάθε ηλικιακή ομάδα κάτω των 50 ετών, αλλά ο ρυθμός ανάπτυξης είναι υψηλότερος στη νεότερη ομάδα. Η μοντελοποίηση υποδηλώνει επίσης ότι ο καρκίνος του παχέος εντέρου σε πρώιμο στάδιο θα μπορούσε να διπλασιάζεται κάθε 15 χρόνια στην Αυστραλία, τον Καναδά, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ.

Την ίδια ώρα, τα στοιχεία που ενοχοποιούν τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα αυξάνονται: μια σημαντική μελέτη που δημοσιεύτηκε στο British Medical Journal εξέτασε τρεις μεγάλες ομάδες ανθρώπων που μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό, για να εξετάσει τη συσχέτιση των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων με τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου.

Μία από αυτές τις ομάδες περιελάμβανε περισσότερους από 46.000 άνδρες, οι οποίοι παρακολουθούνταν για διάστημα 24 έως 28 ετών. Ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου για όσους κατανάλωναν περισσότερα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα – ακόμα και λαμβάνοντας υπόψη τη διατροφή και το βάρος – ήταν 29% υψηλότερος. Οι συγγραφείς καταλήγουν ωστόσο στο συμπέρασμα ότι απαιτούνται περαιτέρω μελέτες για την κατανόηση των φυσιολογικών μηχανισμών τού πώς ακριβώς τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα συμβάλλουν στην ανάπτυξη του καρκίνου.

Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι ενώ μεγάλο μέρος της έρευνας έχει συνδέσει τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα με την αύξηση της παχυσαρκίας, η οποία αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για πολυάριθμους καρκίνους, η παραπάνω μελέτη επισημαίνει την αύξηση του καρκίνου του παχέος εντέρου σε άτομα με φυσιολογικό βάρος.

Μήπως τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα μπορεί να είναι καρκινογόνα ανεξάρτητα από τον δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) κάποιου; Με άλλα λόγια, είναι αυτά τα τρόφιμα κακά για την υγεία μας ακόμα κι αν αθλούμαστε ή βρισκόμαστε σε ένα υγιές εύρος βάρους;

Οι δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα έχουν συνδεθεί με διαταραχές στα επίπεδα της ινσουλίνης, χρόνια φλεγμονή χαμηλού βαθμού και αλλοιώσεις στο μικροβίωμα του εντέρου, όλα τους μηχανισμοί που εμπλέκονται στην ανάπτυξη καρκίνου. Αυτό που τρώμε επηρεάζει τον τρόπο που αναπτύσσονται τα κύτταρά μας, τον τρόπο λειτουργίας του ανοσοποιητικού μας συστήματος και τον τρόπο συμπεριφοράς των βακτηρίων του εντέρου μας – τα οποία βοηθούν στη ρύθμιση της φλεγμονής και της ανοσίας.

Οι γαλακτωματοποιητές, τα πρόσθετα και τα τεχνητά γλυκαντικά που βρίσκονται συχνά στα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα έχουν αποδειχθεί σε μελέτες σε ζώα ότι «ενθαρρύνουν» τη φλεγμονή του εντέρου και την ανάπτυξη όγκων. Παράλληλα, η έλλειψη φυτικών ινών και προστατευτικών φυτοχημικών (ευεργετικών ενώσεων που βρίσκονται στα φυτά) σε αυτά τα τρόφιμα μπορεί να μεταβάλει το μικροβίωμα του εντέρου, το οποίο είναι απαραίτητο για τη βέλτιστη λειτουργία του οργανισμού.

Χρειάστηκαν δεκαετίες, αλλά τώρα αποδεχόμαστε ότι το κάπνισμα προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα και ότι το αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού και ήπατος. Την επόμενη δεκαετία μπορεί να έχουμε αποδεχθεί τα υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων ως βασικό παράγοντα κινδύνου για τον καρκίνο του παχέος εντέρου, ιδιαίτερα σε νεαρούς ενήλικες. Αυτό που τρώμε έχει μεγαλύτερη σημασία από ό,τι νομίζουμε.

Αν το κάπνισμα ήταν ο «κακός» του καρκίνου του 20ού αιώνα, η κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων μπορεί να είναι το αντίστοιχο του 21ου αιώνα. Η επιστήμη δεν έχει ακόμη σαφείς απαντήσεις, αλλά αναπτύσσεται ραγδαία. Έχει συχνά ειπωθεί ότι η τροφή είναι φάρμακο. Και καθώς μαθαίνουμε ολοένα και περισσότερα, η τροφή είναι και πρόληψη. Σε αυτό το πλαίσιο, μια μελέτη του 2025 διαπίστωσε ότι η τακτική κατανάλωση γιαουρτιού μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου. Επομένως, αν υπάρχει μία συμβουλή από τους ειδικούς, τουλάχιστον για την ώρα, είναι να τρώτε περισσότερο γιαούρτι και λιγότερα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα.